Leki przeciwbólowe dla wrzodowców (i nie tylko)

Choroba wrzodowa to jedno z najczęściej występujących schorzeń przewodu pokarmowego. Szacuje się, że dotyka ono nawet co dziesiątego z nas, z czego częściej zapadają na nie mężczyźni niż kobiety. Polega ona na występowaniu w obrębie żołądka i dwunastnicy tzw. wrzodów trawiennych, czyli ubytków w błonie śluzowej. Mimo, iż mogą być one skutkiem wielu chorób czy czynników genetycznych, uważa się, że są one spowodowane przede wszystkim obecnością bakterii Helicobacter pylori (szacuje się, że nawet ponad 90% przypadków spowodowanych jest działalnością tego drobnoustroju) oraz stosowaniem niesteroidowych leków przeciwzapalnych. Jej podstawowymi objawami są bóle w nadbrzuszu oraz występująca stale zgaga. Nierzadko pojawiają się nudności, wymioty, krwawienia z przewodu pokarmowego.

Wielu wrzodowców znajduje się pod stałą opieką lekarza, który zaleca odpowiednie leczenie oraz właściwą dietę. Musimy jednak zdawać sobie sprawę, że wiele preparatów dostępnych w aptekach bez przepisu lekarza może być szkodliwe przy aktywnej chorobie wrzodowej, gdyż działają uszkadzającą na błonę śluzową przewodu pokarmowego. Są to przede wszystkim leki przeciwbólowe występujące w najróżniejszych postaciach i preparatach. Dlatego dzisiaj, kilka słów o lekach na ból – dla wrzodowców i nie tylko!

Kwas acetylosalicylowy, czyli popularna aspiryna

O wrzodotwórczym działaniu kwasu kwasu acetylosalicylowego słyszał niejeden z nas. I bardzo dobrze, gdyż to właśnie substancja zawarta w popularnej Aspirynie czy Polopirynie jest odpowiedzialna za grom uszkodzeń żołądka, z którymi borykają się Polacy. Problem polega jednak na tym, że duża część osób używających tego środka nie zdaje sobie sprawy, że to nie sama Aspiryna, a zawarta w niej substancja – kwas acetylosalicylowy – może spowodować krwawienia przewodu pokarmowego. A ten jest obecny w różnych innych preparatach, takich jak najróżniejsze formy Polopiryny czy też w równie popularnym Upsarinie (o różnicach między nazwą handlową a substancją czynną można przeczytać tutaj). Na czym polega wrzodotwórcze działanie kwasu acetylosalicylowego?

Musimy jednak zdawać sobie sprawę, że wiele preparatów dostępnych w aptekach bez przepisu lekarza może być szkodliwe przy aktywnej chorobie wrzodowej, gdyż działają uszkadzającą na błonę śluzową przewodu pokarmowegoKwas acetylosalicowy zaliczany jest do tzw. niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ). Są to związki, których mechanizm działania opiera się o hamowanie produkcji specyficznych cząsteczek tzw. prostaglandyn. Mają one dwojaką naturę – część z nich wpływa dobroczynnie na nasz organizm, niektóre natomiast odpowiedzialne są za powstawanie objawów stanu zapalnego. „Dobre” prostaglandyny mają swój udział m.in. w odpowiednim wydalaniu elektrolitów przez nerki, lekkim rozszerzanie naczyń krwionośnych i przez to normalizowaniu ciśnienia. Wpływają na krzepliwość krwi i, przede wszystkim, są elementem mającym znaczenie w wydzielaniu śluzów żołądkowych, które chronią delikatną śluzówkę żołądka przed działaniem czynników trawiennych. „Złe” prostaglandyny powstają w zmienionych chorobowo tkankach i to one mają swój udział w powstawaniu gorączki, bólu, zaczerwienienia i obrzęków. Niestety, NLPZ-ety w większości są bardzo niespecyficzne i blokują powstawanie nie tylko „złych” prostaglandyn, ale również tych korzystnych. Z tego też względu, po zastosowaniu Aspiryny lub innych preparatów tego kwasu zmniejsza się ból i gorączka, ale jednocześnie osłabia się działanie ochronne śluzów, przez co żołądek jest wrażliwszy na szkodliwe działanie tego kwasu. W dodatku, szkodliwa jest sama budowa chemiczna związku – w przewodzie pokarmowym ulega on przemianie do kwasu salicylowego, który wykazuje większe działanie drażniące niż sam kwas acetylosalicylowy.

Z tego też względu wszelkie preparaty zawierające w swoim składzie kwas acetylosalicylowy są przeciwwskazane u osób z aktywną chorobą wrzodową. Przedawkowanie tych preparatów może doprowadzić nawet do krwotoków, które mogą być groźne w skutkach! A kwas acetylosalicylowy chowa się w wielu preparatach dostępnych bez recepty, zarówno samodzielnie, jak i w połączeniu z innymi składnikami:

Aspirin, Aspirin Activ (z kofeiną), Aspirin Ultra Fast, Aspirin Complex (+pseudoefedryna)
Polopiryna S, Polopiryna C (z witaminą C), Polopiryna C Plus (+witamina C, wapń)
Ascalcin (+witamina C, wapń)
Alka-Prim
Alka-Seltzer (+glicyna)
Asprocol (+glicyna)
Upsarin, Upsarin C (+witamina C)
Ascodan (+kodeina)
Etopiryna (+etenzamid, kofeina)

W przypadku leków przeciwbólowych krąży jeszcze jedna błędna opinia. Otóż, nie ma nic bardziej mylnego niż sądzenie, że jedynie preparaty kwasu acetylosalicylowego wpływają negatywnie na stan śluzówki żołądka, a pozostałe leki przeciwbólowe dostępne bez recepty są całkowicie bezpieczne. Wręcz przeciwnie, większość z nich jest równie niebezpieczna dla osób z aktywną chorobą wrzodową, co aspiryna. Wyjątek stanowią paracetamol (Apap) oraz meloksykam (Opokan). Dlaczego nawet tak popularny Ibuprom jest przeciwwskazany w przypadku wrzodów żołądka?

Źródło: mislav-m / Foter.com / CC BY

Ibuprofen, naproksen, diklofenak?

Większość popularnych leków przeciwbólowych zawiera w swoim składzie ibuprofen (Ibumprom, Ibum, Ibupar, Nurofen, MIG, Ifenin), naproksen (Aleve, Naxii) czy diklofenak (Voltaren Acti, Voltaren Acti Forte). Wszystkie te związki, podobnie jak kwas acetylosalicylowy, zaliczane są do niesteroidowych leków przeciwzapalnych, w związku z tym wykazują mechanizm działania taki jak aspiryna i w ten sam sposób jak ona, osłabiają wydzielanie ochronnych śluzów, przez co żołądek narażony jest na czynniki drażniące. Z tego też względu nie powinno przyjmować się ich całkowicie bezkrytycznie. Diklofenak i naproksen mogą dawać wyraźne efekty uboczne ze strony żołądka. Stosowanie ibuprofenu wiąże się z mniejszym ryzykiem powikłań ze strony przewodu pokarmowego niż ma to miejsce w przypadku aspiryny, z tego też względu mniej krzywdy zrobimy sobie Ibupromem niż Aspiryną. Jednak nadal nie jest to lek idealny. Warto mieć to na uwadze przy wyborze leku przeciwbólowego.

Jak to jest z Opokanem?

Wszystkie te związki (…) osłabiają wydzielanie ochronnych śluzów, przez co żołądek narażony jest na czynniki drażniące.Odrobinę bezpieczniejszym lekiem jest również przeciwreumatyczny meloksykam, czyli wchodzący obecnie na rynek preparat Opokan. Dlaczego wyrządza nam mniej krzywdy niż aspiryna czy pozostałe NLPZ-ety? Otóż okazuje się, iż występujący w preparacie meloksykam mniej hamuje syntezę „dobrych” prostaglandyn, a bardziej skupia się na tych „złych” – zmniejsza się ból przy jednoczesnej większej ochronie żołądka. Ale i tak żołądek nie jest całkowicie bezpieczny, gdyż „mniej” nie znaczy „w ogóle”…

Najbezpieczniejszy? Paracetamol!

Prawda jest taka, że nie ma bezpieczniejszego leku przeciwbólowego dla wrzodowców niż stary, dobry paracetamol. Od pozostałych NLPZ-ów różni się tym, iż działa on jedynie przeciwbólowo i przeciwgorączkowo, nie wykazując przy tym działania przeciwzapalnego. Wbrew pozorom dla wielu osób będzie to duża zaleta. Jeżeli nie wykazuje działania przeciwzapalnego to oznacza to, że nie będzie wpływał na obwodową produkcję prostaglandyn, a tym samym nie będzie powodował powiązanego z tym uszkodzenia żołądka. Aż chce się powiedzieć, że marketingowcy mieli rację, gdy mówili w reklamach „Apap – bezpieczny lek na ból”*. Paracetamol to jeden z nielicznych (dopuszczony jest również ibuprofen) leków przeciwbólowych stosowanych u dzieci. W porównaniu z pozostałymi lekami na ból paracetamol daje najmniejsze działania niepożądane ze strony przewodu pokarmowego.

*Ważna rzecz o której należy pamiętać stosując paracetamol – nigdy nie należy łączyć go z alkoholem! Ani w czasie zabawy, ani lecząc nim „skutki dla następnego”, czyli popularnego kaca. Dlaczego? Otóż paracetamol, w połączeniu z alkoholem tworzy metabolity, które w znacznym stopniu uszkadzają komórki wątrobowe doprowadzając nawet do ich martwicy! Z tego też względu nie może być również stosowany u osób z problemami wątrobowymi.

W jakich preparatach występuje w związku z tym paracetamol? Lista jest stosunkowo długa, gdyż są to zarówno preparaty proste, jednoskładnikowe, jak i złożone – przeciwbólowe i przeciwgorączkowe właściwości paracetamolu znalazły zastosowanie w większości preparatów przeziębieniowych (o preparatach na popularną „grypę” można przeczytać tutaj). W związku z tym, paracetamol można znaleźć w takich lekach jak:

Paracetamol
Panadol, Panadol Extra (dodatkowa dawka kofeiny wzmacniająca działanie przeciwbólowe)
Apap, Apap Extra (+kofeina), Apap Noc (+feniramina ułatwiająca zasypianie), Apap C Plus (z dodatkową dawką witaminy C)
Antidol 15 (+kodeina)
Nurofen Ultima (nowatorskie połączenie paracetamolu z ibuprofenem)
Panadol Femina (+hioscyna o działaniu rozkurczowym) – preparat głównie na bolesne miesiączkowanie
Solpadeine (+kofeina, + kodeina – znaczne nasilenie działania przeciwbólowego
Saridon (+kofeina + propyfenazon)
Codipar
Effferalgan

oraz w preparach przeziębiowych: Coldrex, Gripex, Febrisan, Theraflu, Grypolek, Fervex. Skutecznym lekiem, a jednocześnie względnie bezpiecznym jest nowy preparat Nurofen Ultima – połączenie paracetamolu z ibuprofenem. Połączenie obu tych substancji pozwala w znacznym stopniu na zahamowanie bólu, a jednocześnie stosowane są mniejsze dawki, dzięki czemu działania niepożądane są mniejsze.

Źródło: amayzun / Foter.com / CC BY

O pyralginie słów kilka…

Pyralgina to jeden z tych leków przeciwbólowych, które budzą duże kontrowersje. Może najpierw kilka faktów: z pewnością można powiedzieć, że zawarty w tym preparacie metamizol sodowy wykazuje znaczne działanie przeciwbólowe i przeciwgorączkowe. Wiele osób stosuje ją, gdy gorączka nie przechodzi po innych, łagodniejszych preparatach. Działa również łagodnie przeciwskurczowo. Faktem jest również to, iż podobnie jak paracetamol nie wykazuje ona działania przeciwzapalnego – dzięki niewpływaniu na syntezę „dobrych” prostaglandyn nie powoduje negatywnych skutków ubocznych ze strony żołądka. Preparat idealny? Otóż, niekoniecznie. Metamizol sodowy, czyli substancja czynna zawarta w Pyralginie w wielu krajach została całkowicie wycofana ze względu na możliwość wywoływania tzw. agranulocytozy, czyli zmniejszenia ilości białych krwinek, co skutkuje obniżeniem odporności. To działanie uboczne spowodowało, że obecnie pyralgina zalecana jest jedynie dla osób dorosłych z silnymi bólami. Jest ona całkowicie przeciwwskazana dla dzieci poniżej 12 roku życia, a niektórzy twierdzą, że nie powinny jej również stosować osoby poniżej 16 roku życia! Niezależnie do wieku nie powinna być również stosowana przewlekle. I w ten sposób ponownie wracamy do paracetamolu…

O czym należy pamiętać stosując leki przeciwbólowe?

Leki przeciwbólowe to jedne z tych preparatów po które Polacy sięgają najczęściej. Zresztą, nie bez powodu, bo ból czy gorączka każdemu może skutecznie utrudnić prawidłowe funkcjonowanie. Stosowanie tych leków, jeżeli nie całkowicie to może być przynajmniej względnie bezpieczne, jeżeli zastosujemy się do kilku ważnych zasad:

Żadnych leków przeciwbólowych nie powinno stosować się przewlekle tzw. więcej niż dwa razy w tygodniu. Jeżeli ból nawraca, w dodatku jeżeli jest zlokalizowany stale w tej samej okolicy to wymaga on bezwzględnej konsultacji z lekarzem, gdyż może być oznaką poważniejszych schorzeń, które należy zdiagnozować. Uwagę powinien zwrócić również ból, który wymaga stosowania środków farmakologicznych dłużej niż trzy dni. Jeżeli leki przeciwbólowe będą niezbędne lekarz może przepisać nam leki osłonowe, które pomogą nam się ustrzec przed uszkodzeniem żołądka.
Leki przeciwbólowe należy stosować po jedzeniu! Nigdy nie wolno łykać tabletek na pusty żołądek, gdyż zwiększa to jedynie działania niepożądane. Rośnie również ryzyko uszkodzenia błony śluzowej żołądka
Nie wolno łączyć leków przeciwbólowych! Niestety, wśród pacjentów pokutuje przekonanie, że im więcej leków przeciwbólowych tym lepszy efekt. Nieprawda! NLPZ-ety charakteryzuje tzw. efekt pułapowy. Co on oznacza? Otóż, leki te ograniczają ból jedynie do pewnego stopnia, którego, niezależnie od kombinacji zwiększyć nie mogą. Koktajl tabletek przeciwbólowych nie spowoduje zmniejszenia bólu, a jedynie zwiększenie działań niepożądanych – przyjęcie zbyt dużej liczby środków przeciwbólowych może skończyć się nawet krwawieniem z żołądka, nawet jeżeli nie mieliśmy wcześniej problemów z wrzodami
Jeżeli z jakichkolwiek powodów jedynym środkiem przeciwbólowym, który na nas działa jest kwas acetylosalicylowy stosujmy tabletki dojelitowe – są to specjalne postacie leku, które powodują uwolnienie substancji leczniczej dopiero w jelicie cienkim – nie uchroni nas to przed blokadą „dobrych” prostaglandyn, ale przynajmniej ominiemy drażniące działanie substancji na błonę śluzową żołądka

Tymi kilkoma punktami zakończę wywody na temat leków przeciwbólowych. Mam nadzieję, że pomoże to rozwiązać niektóre wątpliwości. Jeżeli jednak nie jesteśmy czegoś pewni nie leczmy się sami! Farmaceuta lub lekarz z pewnością pomoże nam odpowiednio dobrać preparat, który pomoże nam poradzić sobie z tą przykrą dolegliwością.

Zdjęcie główne: Stefan Neuweger / Foter.com / CC BY