Jak prawidłowo stosować leki okulistyczne? Garść praktycznych porad dla osób z chorobami oczu

“Oczy są zwierciadłem duszy” mówi jedna z najsłynniejszych na świecie sentencji. Niekiedy dosłownie. Na podstawie analizy zmian zachodzących w tęczówce można określić stan zdrowia danej osoby – twierdzą irydolodzy, czyli lekarze specjaliści zajmujący się dziedziną medycyny niekonwencjonalnej irydologią. My jednak skupimy się na innych kwestiach, a mianowicie na tym, jak należy prawidłowo stosować leki oczne, aby nasze leczenie było bezpieczne i jak najbardziej skuteczne.

Krople, żele i maści do oczu są najczęściej stosowanymi postaciami leku przy wszelkich schorzeniach okulistycznych, zarówno tych “banalnych”, jak niewielkie podrażnienia po ciężkie choroby oczu jak jaskra czy zaćma. Jednak, aby osiągnęły one odpowiedni efekt powinny być prawidłowo stosowane w zastosowaniem kilku podstawowych zasad. Dzisiaj postaram się zebrać wszystkie najważniejsze rzeczy, o których należy pamiętać stosując wszelkie preparaty do oczu.

 

Jak prawidłowo zapuszczać krople do oczu?

Oczy są organem wymagającym przestrzegania bardzo rygorystycznych zasad higieny.

Niektórym pewnie w tym momencie podniosła się brewka do góry. No jak to jak? Normalnie! Głowa do góry, kropla do oka i tyle. Otóż okazuje się, że właśnie nieprawidłowa technika zakraplania leków (wbrew pozorom, całkiem powszechna) jest odpowiedzialna za niepowodzenie niektórych terapii, a niekiedy nawet ich pogorszenie.
A więc może po kolei:

Przed użyciem wszelkich leków ocznych koniecznie należy bardzo dokładnie umyć dłonie – rzecz niby banalna, ale sporo osób o tym zapomina. Oczy są organem wymagającym przestrzegania bardzo rygorystycznych zasad higieny – bakterie występujące na naszych dłoniach, wszelkie drobinki i zanieczyszczenia po dostaniu się do oka mogą spowodować podrażnienia lub nasilenie zakażenia. W przypadku dostania się jakiekolwiek ciała obcego nasze oczy reagują od razu mechanizmem obronnym, czyli wydzielaniem łez, które będą wypłukiwały nasze krople – nie zdążą one zadziałać, gdyż od razu zostaną usunięte. Tak samo dzieje się w przypadku niedokładnego ich opłukania z mydła – łzy wydzielane są również, gdy oko zostanie podrażnione przez detergenty.

Źródło: peapod labs / Foter.com / CC BY

Następnie odchylić głowę do tyłu i spojrzeć do góry. Krople można zapuszczać na siedząco, stojąco lub leżąco – to już kwestia naszych indywidualnych predyspozycji. Wprowadza się je do tzw. worka spojówkowego – w praktyce polega to na niewielkim odchyleniu dolnej powieki oka, aby ukazała nam się błona śluzowa wyściełająca przestrzeń bezpośrednio pod gałką oczną. Niewielka przestrzeń pomiędzy okiem a powieką to właśnie miejsce aplikowania naszych leków ocznych.

Wiele osób pyta się mnie, ile kropel powinni zapuścić, aby lek odpowiednio zadziałał. Moja odpowiedź brzmi: JEDNĄ i ani kropli więcej

Czy jest jakieś dokładne miejsce, w którym najlepiej byłoby zapuścić krople? Okazuje się, że tak. Lepiej jest je zakraplać w miejsce bliżej ucha niż nosa. Dlaczego? Nie wnikając za bardzo w anatomię można powiedzieć, że nasze oko ma bezpośrednie połączenie z jamą nosową. Miejsce to znajduje się z samym wewnętrznym kąciku oka, w miejscu w którym zbierają się łzy. Podczas aplikacji leków ocznych łzy wypłukują nasz lek i szybką drogą dostaje się on do naszego nosa, zanim zdąży rozprowadzić się po oku. A przecież gdybyśmy chcieli stosować krople do nosa to zastosowalibyśmy nieco inne preparaty :) Krople starajmy się aplikować tak, aby trafiły bezpośrednio do oka - jeżeli kropla padła na rzęsy czy powiekę koniecznie zapuśćmy dodatkowo porcję, gdyż tamta nie rozprowadzi się odpowiednio. 

Wiele osób pyta się mnie, ile kropel powinni zapuścić, aby lek odpowiednio zadziałał. Moja odpowiedź brzmi: JEDNĄ i ani kropli więcej. Po pierwsze pojemność naszego worka spojówkowego jest nawet mniejsza niż objętość tej jednej kropli, więc jeżeli jedna ledwo się mieści to reszta, najzwyczajniej w świecie, wypłynie nam z oka. Po drugie: już pierwsza kropla powoduje wytwarzanie łez w ramach mechanizmu obronnego – większa ilość kropli tylko to nasili, przez co nasz lek szybciej się wypłuka i nie będzie miał możliwości prawidłowo zadziałać Zakraplanie tylko jednej kropli ma duże znaczenie w przypadku leków silnie działających zawierających w swoim składzie np. atropinę. Przedostanie się ich przez kanał łzowo-nosowy do naszego organizmu może skutkować ogólnymi działaniami niepożądanymi takimi jak chociażby zaburzenia rytmu serca

Bardzo ważne jest, aby po aplikacji leku oko zamknąć, nie mrugać i nie zaciskać powiek - najlepiej na min. 30 sekund. Mruganie może spowodować szybszy wypływ substancji, dlatego najlepiej jest poruszać jedynie gałką oczną przy zamkniętych powiekach. Warto również zacisnąć wewnętrzny kącik oka, tuż przy nosie – zahamuje to wypływ kropel i przedostanie się ich do jamy nosowej. Nadmiar kropli wypływający z oczu oczyścić chusteczką higienicznym lub wacikiem. Jeżeli istnieje potrzeba zakraplania obu oczu najlepiej jest odczekać z tym ok. 2 minut, aby uniknąć szybszego usunięcia kropli podczas bezwiednego mrugania powiekami przy zapuszczaniu leku do drugiego oka.

Źródło: martinak15 / Foter.com / CC BY

A ja ma się sprawa w przypadku maści do oczu?

Maści nie wolno aplikować bezpośrednio przed wyjściem z domu czy wejściem do samochodu

Ogólna zasada aplikowania maści do oczu przedstawia się identycznie jak w przypadku kropli. Dużym ułatwieniem jest natomiast fakt, iż maści nie wypływają nam z oka ani nie dostają się do przewodów nosowych, gdyż są po prostu zbyt gęste.

Maści aplikuje się w dowolnej wygodnej pozycji, najlepiej przed lustrem, aby wszystko dokładnie widzieć. Do worka spojówkowego wprowadza się pasek maści o długości mniej więcej 1cm. Następnie oko należy zamknąć i delikatnie za pomocą dolnej i górnej powieki, poruszając jednocześnie gałką oczną rozprowadzić lek.

Należy pamiętać o tym, aby maści nie aplikować bezpośrednio przed wyjściem z domu czy wejściem do samochodu – ze względu na swoją konsystencję mogą zaburzać widzienie przez przynajmniej kilka minut. U niektórych występuje również wzmożone wydzielanie łez. Dyskomfort ten mija w miarę mrugania powiekami. Nie warto jednak robić tego zbyt intensywnie, gdyż lepiej jest dać maści czas do zadziałania – cierpliwość jest tu zdecydowanie polecana. Nie wolno również trzeć oczu!

 

O czym jeszcze warto pamiętać? Garść pytań, które często zadają mi odwiedzający naszą aptekę pacjenci.

1. “Okulista kazał zapuszczać mi trzy rodzaje kropel. Czy mogę zakraplać je jedna po drugiej?”
Zdecydowanie nie. Powód jest bardzo prozaiczny. Jeżeli nie zachowamy żadnego odstępu pomiędzy poszczególnymi preparatami to następne krople wypłukają te, które zostały zakroplone wcześniej. Na powierzchni oka lek utrzymuje się bardzo krótko, bo ok. 5-8 minut, a następnie jest usuwany z worka spojówkowego – dajmy mu te kilka chwil, aby zdążył odpowiednio zadziałać. Drugim powodem zachowania odstępu jest możliwość występowania interakcji pomiędzy składnikami różnych kropli. Z tego też względu odstęp pomiędzy poszczególnymi lekami powinien wynosić asekuracyjnie ok. 10 minut.

 

2. “Czy leki do oczu powinnam zapuszczać w jakiejś konkretnej kolejności czy też nie ma to większego znaczenia?”

Sprawa jest bardzo prosta, jeżeli lekarz zlecił dla nas np. trzy rodzaje kropli do oczu. Wówczas kolejność ich zakraplania nie ma większego znaczenia. Wyjątek stanowią jedynie krople nawilżające, często stanowiące uzupełnienie do terapii antybiotykami czy sterydami – sztuczne łzy i wszelkie żele regenerujące zawsze aplikujemy na końcu.

Jednak, bardzo popularnym zabiegiem jest łączenie w terapii kropli do oczu z maściami, najczęściej antybiotykowymi. Ogólna zasada aplikacji przedstawia się następująco: najpierw krople, następnie żele i na końcu maści, czyli im gęściej, tym później.

 

3. “Czy będę mogła używać tych kropli po zakończeniu kuracji, gdyby objawy kiedyś powróciły?”

Niestety, ale nie. Zdaję sobie sprawę, że większość preparatów okulistycznych jest droga, ale niestety mają one bardzo krótkie terminy przydatności do użycia. I nie mówię tutaj o terminach nadrukowanych na pudełeczkach, które nierzadko wynoszą dwa-trzy lata do przodu (jest to czas, w którym lek może być przechowywany, jeżeli jest ZAMKNIĘTY).

Leki oczne, aby nie spowodowały więcej szkód niż pożytku muszą być jałowe, czyli pozbawione wszelkich bakterii i innych drobnoustrojów. Po otwarciu rozpoczyna się w nich proces namnażania bakterii, przez co nie tylko tracą one swoje właściwości, ale mogą stać się przyczyną infekcyjnych zakażeń narządu wzroku, gdybyśmy chcieli używać ich po terminie. Większość preparatów do oczu ma termin przydatności do użytku do czterech tygodniu po otwarciu – po tym czasie powinny zostać zutylizowane. W razie dłuższej kuracji lub jej powtórzenia potrzebna będzie niestety nowa buteleczka… Dobrą praktyką jest pisanie na pudełeczkach daty otwarcia preparatu, dzięki czemu będziemy wiedzieć przez jaki czas możemy jeszcze używać leku.

Źródło: NIAID / Foter.com / CC BY

Inaczej sprawa ma się w przypadku tzw. minimsów, czyli małych (najczęściej 0,5ml) pojemniczków, w których zawarta jest pojedyncza dawka leku. Po zakropleniu preparatu taki minims jest już bezużyteczny, nawet jeżeli nie zużyliśmy całego roztworu, który był w nim zawarty. Jest to zasada ogólna dla wszystkich pojemników jednodawkowych. Niekiedy jednak dopuszcza się zakroplenie leku dwa razy z tego samego minimsa (do 12 godzin od otwarcia), ale taki fakt lepiej skonsultować ze swoim okulistą, gdyż jest to bardziej wyjątek niż reguła. Pozostałe, zamknięte pojemniki, można przechowywać do końca terminu ważności, który podany jest na opakowaniu.

 

4. “Czy powinnam zachować jakieś środki ostrożności, aby nie “zepsuć” leku?

Przede wszystkim należy pamiętać o tym, żeby od wszystkich końcówek buteleczek i tubek trzymać ręce z daleka, gdyż powoduje to zanieczyszczenie leku, który powinien być przecież jałowy. Bardzo ważne jest również, aby tymi końcówkami nie dotykać oka podczas aplikacji. Zarówno krople, jak i maści należy stosować “w powietrzu” – dzięki temu nie tylko nie “zepsujemy” leku, ale dodatkowo nie uszkodzimy sobie oka :)

Leki oczne, aby nie spowodowały więcej szkód niż pożytku muszą być jałowe.Większość leków należy przechowywać w temperaturze pokojowej, czyli poniżej 25C. Warto sprawdzić warunki przechowywania na opakowaniu danego preparatu, gdyż mogą być one różne – niektóre krople wymagają np. przechowywania w lodówce zarówno przed, jak i po otwarciu.
Zamknięte krople najlepiej jest odstawić w chłodne i suche miejsce. Najlepiej w kartoniku - niektóre krople są wrażliwe na światło. Przed następnym użyciem warto jest ogrzać je w dłoni, aby mały temperaturę zbliżoną do temperatury ciała - zakroplenie zimnego leku powoduje mrużenie oczu i zwiększoną produkcję łez, które wypłukują substancje lecznicze.

I podstawowa kwestia: kropli do oczu nie powinno się pożyczać właśnie ze względu na możliwość zanieczyszczenia leku “obcą” florą bakteryjną. Oczy są zbyt wrażliwym organem na tego typu praktyki.

 

5. “Czy podczas stosowania leków do oczu mogę nosić soczewki kontaktowe?”

Niestety nie. Podczas stosowania wszelkich leków do oczu nie powinno się stosować soczewek, chyba, że lekarz zalecił inaczej. Zasadniczo soczewki kontaktowe zmniejszają działanie substancji leczniczych (mimo wszystko jest to dodatkowa warstwa do pokonania dla leku), mogą powodować podrażnienia (oko w stanie choroby jest szczególnie wrażliwe), a także same ulec uszkodzeniu pod wpływem niektórych substancji występujących w kroplach do oczu (głównie środki konserwujące).

Przyjmuje się, że soczewki kontaktowe można zakładać po 15 minutach od aplikacji ostatniego leku, aczkolwiek wielu lekarzy i farmaceutów zaleca, o ile jest taka możliwość, w ogóle z nich zrezygnować na czas leczenia.
To byłoby na tyle,  jeśli chodzi o podstawowe zasady, jakimi rządzi się leczenie przy użyciu preparatów ocznych. Teraz pozostaje tylko to zapamiętać i stosować w praktyce :)

A jakie są Wasze doświadczenia w kwestii leczenia chorób okulistycznych? Jaka jeszcze kwestia powinna zostać poruszona? Czekam na odpowiedź w komentarzach lub za pośrednictwem maila. A tymczasem – do napisania! :)

Zdjęcie główne: Nathan O’Nions / Foter / CC BY